Στη φάση ολοκλήρωσής της βρίσκεται η τοπογραφική, σχεδιαστική και φωτογραφική αποτύπωση τριών μνημείων της Λέσβου: του Παλιόπυργου Βρίσας, του Πύργου Αμπελικού και του Ιερού Ναού Αγίου Στεφάνου Μανταμάδου. Πρόκειται για τα τρία από τα τέσσερα έργα συνολικού προϋπολογισμού 50.000 ευρώ, που υλοποιούνται μέσω προγραμματικής σύμβασης της Νομαρχίας Λέσβου και του Υπουργείου Πολιτισμού. Το τέταρτο έργο αφορά στην καλλιτεχνική φωτογραφική αποτύπωση όλων των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων της Λέσβου, με στόχο οι φωτογραφίες αυτές να αποτελέσουν τη μόνιμη έκθεση στις κρύπτες του φρουρίου της Μυτιλήνης.
Η αξία των μνημείων
Ο Πύργος του Αμπελικού, ύψους 11 μέτρων, χτισμένος σε έναν οικισμό που έχει κατοικηθεί ήδη από τον 3ο π.Χ. αιώνα, τοποθετείται από άλλους στην εποχή των Γατελούζων, άλλοι δε τον τοποθετούν - κι αυτή είναι και η επικρατέστερη άποψη - στην περίοδο έλευσης των Τούρκων, αφού έχει πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία αραβικού τύπου. Η τελευταία του χρήση φέρεται να ήταν από τους Τούρκους ως φυλακής. Κηρυγμένος διατηρητέος από το Υπουργείο Πολιτισμού, έχασε τμήμα από το ύψος του λόγω της μεγάλης του επικινδυνότητας.
Τέλος, ο Ιερός Ναός του Αγίου Στεφάνου έχει ιδιαίτερη αξία καθώς είναι ένας από τους πέντε τρουλαίους ναούς του νησιού, ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της περιόδου του. Έχει, ωστόσο, υποστεί πολλές ζημιές, στις οποίες έχουν συμβάλει και οι σεισμοί, με τον τρούλο που στέγαζε το κεντρικό τμήμα του να έχει καταρρεύσει.
Ιερός Ναός Αγ. Στεφάνου στο Μανταμάδο
Η αποτύπωση των τριών μνημείων είχε ξεκινήσει ήδη από τον περασμένο Ιούλιο. Όπως έλεγε τότε στο «Ε» ο Aντινομάρχης Θεόδωρος Βαλσαμίδης, η πρόταση για τον Πύργο του Αμπελικού είχε γίνει από την πρόεδρο του Δημοτικού Διαμερίσματος, Ξανθούλα Βαλάκου, η απόφαση για τον Παλιόπυργο Βρίσας πάρθηκε μετά από αίτημα του Συλλόγου Βρισαγωτών και άλλων κατοίκων της περιοχής, ενώ η μελέτη για τον Ιερό Ναό Αγίου Στεφάνου αποφασίστηκε μετά από αίτημα της 14ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΕΒΑ) και του Δήμου Μανταμάδου. Στόχος της Νομαρχίας Λέσβου και της 14ης ΕΒΑ είναι το να αποκατασταθούν τα μνημεία και να γίνουν επισκέψιμα.
Στο κέντρο του χωριού δεσπόζει ο 11μετρος Πύργος του Αμπελικού
Για την τοπογραφική, σχεδιαστική και φωτογραφική αποτύπωση των μνημείων, η 14η ΕΒΑ συνεργάστηκε με εξωτερικούς συνεργάτες, αρχιτέκτονες και πολιτικό μηχανικό με μεταπτυχιακές σπουδές στην αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και συνόλων, αλλά και με διδακτορικό η μία από αυτούς στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και ειδικά στις τρίκλιτες μεταβυζαντινές βασιλικές λεσβιακού τύπου.
Από αυτήν την πρώτη φάση εργασίας προέκυψαν στοιχεία βάσει των οποίων πριν από λίγες μέρες ολοκληρώθηκε η μελέτη για τον Ιερό Ναό Αγίου Στεφάνου, ενώ σε φάση ολοκλήρωσης είναι και η αντίστοιχη μελέτη για τα άλλα δύο μνημεία.
«Ευχαριστούμε τη Νομαρχία που μας εμπιστεύτηκε για την υλοποίηση του έργου, στηρίζοντας ενεργά την τελευταία διετία λειτουργίας της τρία μνημεία του νησιού. Ελπίζουμε ότι θα γίνει δυνατή η ένταξη των μνημείων σε χρηματοδοτικά προγράμματα, που θα επιτρέψουν την αποκατάσταση και ανάδειξή τους», δήλωσε στο «Ε» η προϊσταμένη της 14ης ΕΒΑ, Χριστιάνα Λούπου.
Περιφερόμενη και μόνιμη έκθεση
Παράλληλα, με συγχρηματοδότηση της Νομαρχίας Λέσβου και του Υπουργείου Πολιτισμού έχει ξεκινήσει η φωτογραφική αποτύπωση των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων του νησιού. Πρόκειται για μια φωτογράφιση με καλλιτεχνικό «μάτι», την οποία έχουν αναλάβει τρία μέλη της Φωτογραφικής Εταιρείας Μυτιλήνης, ο Στρατής Τσουλέλλης, ο Πάνος Χαραλαμπίδης και ο Θωμάς Μαμάκος. Οι φωτογραφίες αυτές θα τυπωθούν σε μεγάλες διαστάσεις και θα αποτελέσουν το μόνιμο εκθεσιακό υλικό στις κρύπτες του φρουρίου της Μυτιλήνης μετά την ολοκλήρωση της αποκατάστασής τους. Η εκτύπωσή τους, μάλιστα, θα γίνει σε συνεργασία με εξειδικευμένο εργαστήριο, που έχει αναλάβει αντίστοιχες εκθέσεις για την Εθνική Πινακοθήκη, το Μέγαρο Μουσικής, το Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Μπενάκη κ.α..
«Ελπίζουμε, σε συνεργασία με τη ΦΕΜ, να κάνουμε μια περιφερόμενη έκθεση που θα αναδείξει τα μνημεία της Λέσβου στο πανελλήνιο, πριν επιστρέψει στην κοιτίδα της», λέει η προϊσταμένη της 14ης ΕΒΑ. «Απομένει να βρεθεί ένας φορέας που θα θελήσει να αγοράσει έναν αριθμό αντιτύπων, ώστε με την έκθεση να μπορέσει να κυκλοφορήσει και ένας πλήρης κατάλογος των φωτογραφικών λήψεων, κάτι που δεν κατέστη δυνατόν να υλοποιηθεί μέχρι στιγμής, παρά τις προσπάθειές μας.»
Η αξία των μνημείων
Τα τρία μνημεία που οδεύουν προς αποκατάσταση, έχουν το καθένα τη δική του ιδιαίτερη αξία. Ο Παλιόπυργος Βρίσας, χρονολογημένος στο β΄ μισό του 14ου αιώνα, είναι ο παλαιότερος πύργος του νησιού. Η ιστορία θέλει να είναι ο πύργος στον οποίο πέθανε ένας από τους Γατελούζους, αφού, όταν τον δάγκωσε σκορπιός, όλοι οι αυλικοί του έτρεξαν εκεί όπου βρισκόταν, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει ο πύργος από το βάρος. Σήμερα, λόγω του ότι έχει περιέλθει πλέον σε ερειπιώδη κατάσταση, δεν μπορούν να διευκρινιστούν με ακρίβεια τα διάφορα στοιχεία του.
Ο πιο παλιός πύργος του νησιού είναι ο Παλιόπυργος Βρίσας
Τέλος, ο Ιερός Ναός του Αγίου Στεφάνου έχει ιδιαίτερη αξία καθώς είναι ένας από τους πέντε τρουλαίους ναούς του νησιού, ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της περιόδου του. Έχει, ωστόσο, υποστεί πολλές ζημιές, στις οποίες έχουν συμβάλει και οι σεισμοί, με τον τρούλο που στέγαζε το κεντρικό τμήμα του να έχει καταρρεύσει.
